تپه حسنلو -هزاره هفتم پیش از میلاد تا 250 پ م

تپه حسنلو در جنوب غربی دریاچه ارومیه و 12 کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده قرار دارد و ارتفاع آن از از بستر رودخانه 20 متر و قطر آن 250 تا 280 متر است.قریه حسنلو در کنار دریاچه باطلاقی شور گل قرار دارد و آب تلخ و شور آن قابل استفاده نیست.تپه حسنلو در غرب قریه قرار دارد وتپه های کوچک و بزرگ دیگری در اطراف تپه حسنلو قرار دارند که ارتفاع آنها ار تپه اصلی کمتر است.

کاوشهای این منطقه در سال 1313 توسط یک تاجر عتیقه شروع شد.در 1315 توسط هیئت آمریکایی لایه های خاک شناسایی شدند و ازشش هزار سال پ م تادویست و پنجاه سال پ م طبقه بندی شد.سفالهای تپه از سفالهای خشن ابتدایی تا سفالهای نقش دار و رنگی تکامل یافته می باشند. طی بیست و دو حفاری از سالهای 1335 تا 1357 توسط هیئت دانشگاه پنسیلوانیا بخشهایی از جنوب غربی تپه خاک برداری شد و دژ و استحکامات دیده شد و نقشه آن ترسیم شد.معماری بنا همانند دژ زیویه است.دیوارهای قطور سه متری با خشت خام که با کاه گل و گل رس قالب زده شده اند و برپایه هایی از لاشه سنگ چیده شده اند.بنای دژ در بعضی قسمتها دو طبقه بوده است.ارتفاع دیوار دژ نه متربوده و در هر 30 متر یک برج دیده بانی قراردارد. ستونها از چوب درخت تبریزی بوده است که پایه های سنگی داشتند و سقف با الوار تبریزی ،نی،بوریا و کاه گل ساخته شده بود.آبروهای عمیقی برای فاضلاب درون دژ وجود داشته و بیرون دژ کشاورزی دایر بوده و در مواقع حمله اهالی محل به درون دژ میرفتند.زندگی در این دژ یک شبه به پایان رسیده است و در حمله غافلگیرانه توسط آشوری ها یا اورارتویی ها دژ به آتش کشیده شده است و قتل عام مردم جز خاکستر چیزی بر جای نگذاشته است.به موجب آزمایش کربن14 بر روی ذغالهای سوخته آتش سوزی را در سالهای833پ م تا سال811پ م تخمین زده اند که درماههای مرداد تا مهر اتفاق افتاده ،زیرا فصلی بوده که انگور درون دژ انبار شده بود و زغال انگورها شناسایی شده است.